Σάββατο 8 Δεκεμβρίου 2012

Πόθεν Έρχεται...

  Συχνά, στον καθημερινό μας λόγο, χρησιμοποιούμε εκφράσεις οι οποίες κρύβουν πίσω τους μια ολόκληρη ιστορία και τις περισσότερες φορές η ανάλυσή τους καταδεικνύει στάσεις και κοινωνικοπολιτικές συμπεριφορές παρελθόντων ετών. 
"Πόθεν Έρχονται", λοιπόν, τέτοιες εκφράσεις;

  • Τρώει τα νύχια του για καβγά...

Ένα από τα αγαπημένα θεάματα των Ρωμαίων και αργότερα των Βυζαντινών, ήταν η ελεύθερη πάλη. Οι περισσότεροι από τους παλαιστές ήταν σκλάβοι, που έβγαιναν στο στίβο με την ελπίδα να νικήσουν και να απελευθερωθούν. Στην ελεύθερη αυτή πάλη επιτρέπονταν τα πάντα, γροθιές, κλωτσιές, ακόμη και το πνίξιμο. Το μόνο που απαγορευόταν αυστηρά ήταν οι γρατζουνιές. Ο παλαιστής έπρεπε να νικήσει τον αντίπαλό του, χωρίς να του προξενήσει την παραμικρή αμυχή με τα νύχια, πράγμα, βέβαια, πολύ δύσκολο, γιατί τα νύχια των δυστυχισμένων σκλάβων, που έμεναν συνέχεια μέσα στα κάτεργα, ήταν τεράστια και σκληρά από τις βαριές δουλειές που έκαναν. Γι' αυτό, λίγο προτού βγουν στο στίβο, άρχιζαν να τα κόβουν όπως μπορούσαν, ακόμα και με τα δόντια τους. Από το γεγονός αυτό βγήκε η έκφραση "τρώει τα νύχια του για καβγά".


  • Μάλλιασε η γλώσσα μου...
Στη βυζαντινή εποχή υπήρχαν διάφορες τιμωρίες, ανάλογες, βέβαια, με τα παραπτώματα. Όταν, για παράδειγμα, ένας έλεγε λόγια που δεν έπρεπε να ειπωθούν, τότε τον τιμωρούσαν με ένα τρομερό τρόπο. Του έδιναν ένα ειδικό χόρτο που ήταν υποχρεωμένος με το μάσημα να το κάνει πολτό μέσα στο στόμα του. Το χόρτο, όμως, αυτό ήταν αγκαθωτό, στυφό και αρκετά σκληρό, τόσο που κατά το μάσημα  πρηζόταν η γλώσσα, άνοιγε, μάτωνε και γινόταν ίνες - ίνες, όπως είναι τα μαλλιά. Από την απάνθρωπη αυτή τιμωρία βγήκε και η παροιμιώδης φράση "μάλλιασε η γλώσσα μου" που τη χρησιμοποιούμε όταν προσπαθούμε με τα λόγια μας να πείσουμε κάποιον για κάτι επαναλαμβάνοντας το ίδιο πράγμα πολλές φορές.


  • Χρωστάει της Μιχαλούς...

Η λαϊκή έκφραση συνδέεται με τη μετεπαναστατική ζωή στο Ναύπλιο, πρωτεύουσα τότε της Ελλάδας. Συγκεκριμένα, μετά την επανάσταση του '21 υπήρχε στο Ναύπλιο μια ταβέρνα που ανήκε σε μια γυναίκα, τη Μιχαλού. Η Μιχαλού είχε το προτέρημα να χρεώνει "βερεσέ" αλλά με προθεσμία. Όταν η προθεσμία έληγε, "στόλιζε" τους χρεώστες της με "κοσμητικότατα" επίθετα. Όσοι τα άκουγαν, ήξεραν καλά ότι αυτός που δέχεται τη λεκτική επίθεση "χρωστάει της Μιχαλούς".


  • Μυρίζω τα νύχια μου...
Η φράση προέρχεται από την αρχαία ελληνική τελετουργική συνήθεια, κατά την οποία οι ιερείς των μαντείων βουτούσαν τα δάχτυλά τους σ' ένα υγρό με βάση το δαφνέλαιο, τις αναθυμιάσεις του οποίου εισέπνεαν φέρνοντας τα δάχτυλά τους κοντά στη μύτη τους. Με αυτό τον τρόπο έπεφταν σ' ένα είδος καταληψίας κατά την οποία προμάντευαν τα μελλούμενα.


  • Κάθε κατεργάρης στον πάγκο του...

Το κάτεργο ήταν ιστιοφόρο πολεμικό ή πειρατικό πλοίο, με δύο ή τρεις σειρές κουπιών. Ως παροπλισμένο και αχρηστευμένο πολεμικό σκάφος, αργότερα, χρησίμευε ως φυλακή καταδίκων, όντας μόνιμα ελλιμενισμένο, ή ως πλωτός στρατώνας. Έτσι, στα μεσαιωνικά χρόνια που χρησιμοποιήθηκαν αυτά τα πλοία, "κατεργάρης" σήμαινε "κωπηλάτης σε κάτεργο". δηλαδή άνθρωπος που αποτελούσε το πλήρωμα αυτής της πλωτής φυλακής, καταδικασμένος συνήθως, αλλά και σε κάποιες περιπτώσεις, απλά ο άνθρωπος που δούλευε στο κάτεργο. Όταν έπεφτε ο αέρας αλλά το πλοίο έπρεπε να συνεχίσει την πορεία του, η εντολή που ακουγόταν ήταν " κάθε κατεργάρης στον πάγκο του", δηλαδή κάθε κρατούμενος να καθίσει στη θέση του, στους ξύλινους πάγκους του πλοίου, και να πιάσει τα κουπιά. Σήμερα, βέβαια, που δεν υπάρχουν αυτές οι πλωτές φυλακές, η φράση διατηρείται αλλά με άλλη σημασία και δηλώνει την επαναφορά στην αρχική τάξη και στην εργασία μετά από διακοπή ή διάλειμμα.